De Rode Khmer.
Ook wel de Khmer Rouge. Wij hadden er nog nooit van gehoord. Sowieso was Cambodja een vrij onbekend land voor ons. Bij Cambodja denken veel mensen aan Angkor Wat, maar Cambodja is veel meer dan dat. Cambodja heeft een gruwelijke geschiedenis, waar waarschijnlijk de meeste westerlingen niet van op de hoogte zijn! Wij waren dat in ieder geval niet. Nu wel. Omdat alles zo’n indruk op ons heeft gemaakt willen we deze blog volledig wijden aan de zwarte bladzijden uit de geschiedenis van Cambodja. Kortom, een geschiedenisles die wij op school nooit hebben gehad!
En probeer in je achterhoofd te houden dat dit alles plaatsvond nog géén 50 jaar geleden!!
De geschiedenis van Cambodja is vrij gecompliceerd, daarom pakken wij de jaren eruit die de meeste invloed hebben gehad op het huidige leven in Cambodja. Alvast excuus, we gaan het niet mooier maken dan het is! Je zult details lezen die je als schokkend kunt ervaren.
Het gaat om 1975 tot 1979. In deze tijd was de Rode Khmer aan de macht. De Rode Khmer was een communistische partij onder leiding van dictator Pol Pot. Pol Pot voerde een maatschappijmodel in dat hij zelf had bedacht. Hij wilde van Cambodja een agrarische samenleving maken. Het zou een nieuw tijdperk worden, 1975 was het jaar nul. Iedereen moest gelijk zijn. Om een neutrale samenleving te vormen moest er het een en ander gebeuren volgens Pol Pot. Iedereen moest dezelfde kleding dragen. Geld werd afgeschaft en religie werd verboden. Hij liet zowat alle boeddhistische monniken vermoorden. Van de 60.000 monniken overleefden er naar schatting slechts 500 de afslachting. Daarnaast was Pol Pot ook niet gecharmeerd van mensen die ook maar een beetje intelligent konden zijn. Het gevolg hiervan: alle mensen die ook maar een beetje geleerd waren of er geleerd uitzagen werden geëxecuteerd. Het hebben van een bril, zachte handen, een boek of nette kleding was vaak al voldoende voor executie. Net als het kunnen spreken van een andere taal. Pol Pot ging nog een stapje verder. Gezinnen werden uit elkaar gehaald en woorden als ‘vader’ en ‘moeder’ werden afgeschaft.
Stadsbewoners, jong, oud, ziek of stervende, moesten onder dwang hun woning verlaten en vertrekken naar het platteland. Door heel het land vertrokken hordes mensen naar de rijstvelden. Steden bleven verlaten achter. Tijdens deze lange tocht zijn duizenden mensen gestorven.
Op het platteland moest het volk, inclusief kinderen, aan het werk, als slaaf. Alle dagen van de week werkten ze zo’n 14 tot 16 uur. Pol Pot wilde van Cambodja één groot rijstveld maken. ‘Zolang we rijst hebben, hebben we alles’ volgens Pol Pot. Hij wilde geld verdienen aan de export van rijst. Maar de rijstproductie die Pol Pot voor ogen had, drie ton rijst per hectare, was onmogelijk. De Cambodjanen beschikten over onvoldoende kunstmest en landbouwmachines. Daarnaast kwamen velen uit de stad en wisten nauwelijks iets van landbouw. Een tekort aan rijst was al snel een probleem waardoor de bevolking honger leed. Ondanks het eten van een bodempje rijst, ging het harde werk op het platteland gewoon door. Mensen bezweken massaal aan honger, ziekte of uitputting. De hongersnood interesseerde Pol Pot niet. Ook besloot Pol Pot zich te gaan bemoeien met het geloof. De Cambodjanen waren al duizenden jaren gelovige boeddhisten, maar nu werd hun geloof als vijandige religie beschouwd. Pagodes, tempels en kloosters werden verwoest of ingericht als martelgevangenissen.
Een puntje om even bij stil te gaan. Pol Pot en zijn leger waren zelf ook Cambodjanen. Zij vernietigden hun eigen volk!
Niet alleen op het platteland zijn duizenden mensen gestorven. Ook in martelgevangenissen en uitroeiingskampen zijn duizenden mensen om het leven gebracht! EEN VIERDE van de bevolking, ongeveer 2 miljoen mensen, is omgekomen tussen 1975 en 1979.
Scholen en tempels werden getransformeerd tot martelgevangenissen. Hier werden mensen (mannen, vrouwen, jong, oud, kind of baby) naartoe gebracht. Ze werden gearresteerd op basis van leugens. Mensen hadden geen idee wat ze fout hadden gedaan, maar belandden toch in de gevangenis. Kinderen werden gevangen genomen en vermoord puur omdat zij de familie van de gevangen waren. Volgens Pol Pot moet je onkruid wieden vanuit de wortels. Kinderen mochten dus niet blijven leven uit angst voor wraak in de toekomst.
De plek waar de meeste gevangenen gemarteld zijn is in S-21 (Security Prison 21). Dit gebouw ligt midden in de hoofdstad Phnom Penh. Voorheen was het een middelbare school, maar in 1975 nam de Rode Khmer het complex over en maakte er een martelgevangenis van. In totaal hebben hier 17.000 mensen gevangen gezeten, 7 gevangenen hebben het overleefd.
Vandaag de dag staat de gevangenis beter bekend als het Tuol Sleng-museum en kun je een bezoek brengen aan deze afgrijselijke plek. Het bezoek aan deze martelgevangenis is ons niet in de koude kleren gaan zitten.
Een goedlachse tuktuk chauffeur zette ons af bij de ingang met de boodschap: neem alle tijd die je nodig hebt. We kochten een ticket, installeerden onze audiotour en begonnen lichtelijk gespannen en onwetend aan de tocht door het complex.
We hoorden een Nederlandse stem door onze koptelefoon. Hij bedankte ons voor ons bezoek aan S21, maar waarschuwde ons ook voor wat er komen ging: ‘mocht het teveel worden, zoek dan buiten onder de mangobomen een bankje op en zet je audiospelers op pauze.’
Voordat we de gebouwen binnen liepen werden we gewezen op het grote witte bord op de binnenplaats. Daarop staan de 10 regels waar gevangenen zich aan moesten houden tegenover de gevangenisbewaarders:
- Je moet antwoord geven op mijn vragen, sla geen vragen af.
- Probeer geen feiten te verbergen door het verzinnen van smoesjes. Het is verboden mij uit te dagen.
- Wees geen gek aangezien je iemand bent die de revolutie in twijfel trekt.
- Je moet meteen mijn vraag beantwoorden zonder over het antwoord na te denken.
- Vertel me niet over je ondeugd of de essentie van de revolutie.
- Wanneer je zweepslagen krijgt of geëlektrocuteerd wordt mag je niet huilen.
- Doe niks, zit stil en wacht op mijn orders. Als er geen order is, wees stil. Als ik je vraag iets te doen, dan moet je het meteen doen zonder te protesteren.
- Verzin geen smoesjes over Cambodja om je verraad te verbergen.
- Als je niet alle bovenstaande regels volgt krijg je veel zweepslagen of word je geëlektrocuteerd.
- Als je weigert de regels te volgen krijg je of 10 zweepslagen of 5 elektrische schokken.
We liepen door verschillende gebouwen, vaak drie verdiepingen hoog. Prikkeldraad weerhield de gevangenen ervan zelfmoord te plegen door naar beneden te springen. Het was duidelijk dat het ooit klaslokalen waren geweest want in sommige ruimtes hing het schoolbord nog aan de muur. Maar de ruimtes waren geen klaslokalen meer. Luchtroosters waren dicht gemaakt om zo het geschreeuw van gevangenen te dempen. In de ‘klaslokalen’ werden gevangen op een hoop gegooid en vastgehouden. Andere ‘klaslokalen’ werden omgebouwd tot een ruimte met tientallen kleine cellen waar mensen aan een ketting vastgeketend lagen. De haken zaten nog in de betonnen vloer, met soms de ketting er nog aan. Behoeften moesten de gevangen in een emmer doen. Ging er wat langs de emmer, dan moesten ze dit oplikken.
In andere ruimtes stonden roestige stalen bedden met kettingen eraan. Hier werden gevangen uren vastgeketend en gemarteld. Aan de muur hingen foto’s van gemartelden, overleden gevangenen en hier en daar lagen martelinstrumenten.
We liepen vol ongeloof over het complex, dat nog steeds omringd is door roestig prikkeldraad. De gebouwen zien er spookachtig uit. De witte en gele tegeltjes op de vloer zie je terug op de foto’s van toen. Lopen over de vloer waar nog geen 45 jaar geleden duizenden mensen gemarteld zijn… De donkere vlekken verraden de ingetrokken bloedplassen.
Af en toe keken we elkaar aan, maar zelfs even glimlachen naar elkaar lukte niet. We waren allebei ontdaan van alles wat er op ons af kwam. Alles werd zo tot in detail verteld dat we het bijna voor ons zagen gebeuren. Buiten stond een houten stelling waar voorheen de kinderen van de middelbare school op konden klimmen en klauteren. De Rode Khmer gaf de houten stelling een andere functie; het werd gebruikt voor foltering. Onder de houten stelling staat een betonnen ton waar toentertijd uitwerpselen in zaten. Gevangen werden met hun handen op de rug vastgebonden en aan hun voeten met een touw opgetrokken tot ze buiten bewustzijn raakten. Daarna lieten ze de gevangen in de ton zakken tot ze weer bij kwamen. Puur om een bekentenis uit ze te krijgen voor iets wat ze niet hadden gedaan. En zo waren er nog meer manieren die werden gebruikt voor foltering, zoals waterboarding, maar voor nu is dit wel genoeg.
Bizar is dat alle gevangen zijn gefotografeerd bij binnenkomst in de gevangenis. Bijna al deze foto’s zijn bewaard gebleven en worden respectvol tentoongesteld in de gebouwen die omgebouwd zijn tot museum. Hier krijgen de 17.000 gevangenen een gezicht. Duizenden onschuldige en angstige ogen kijken je aan. Mannen, vrouwen en kinderen. Wat helemaal akelig was om te zien waren de foto’s waarop gevangen zijn gefotografeerd voor en na de marteling. Afschuwelijk!
Een van de overlevenden heeft schilderijen gemaakt van de manier waarop mensen gemarteld werden. Ook deze schilderijen hangen in het museum. De manieren waarop mensen zijn gemarteld is te gek voor woorden. Zo werden bijvoorbeeld bij vrouwen de tepels afgeknipt waarna er insecten in de wond werden geduwd. Of gevangenen werden levend open gesneden zodat gevangenen “ in opleiding tot dokter” meer konden leren oven de anatomie van de mens.
Naast foto’s, schilderijen en martelinstrumenten zijn ook kledingstukken van gevangen bewaard gebleven. Deze liggen op een hoop in een glazen kist. Gek om naar te kijken als je je bedenkt dat degene die de kleding hebben gedragen, op een vreselijke manier om het leven zijn gekomen.
Het meest confronterende bewijs zijn alle botten en schedels die bewaard zijn gebleven. Bij sommige schedels staat vermeld hoe de persoon om het leven is gebracht. Maar het is wel even genoeg..
Bedroefd verlieten we het terrein, al werd het nog erger.
De gevangenen van S-21 werden uiteindelijk allemaal naar Choeung Ek gebracht, zo’n 17 kilometer buiten Phnom Penh. Choeung Ek is een van de 400 Killing Fields die uiteindelijk gevonden zijn in Cambodja. Hier kwamen de 17.000 gevangenen, mannen, vrouwen, kinderen en baby’s aan hun einde. Omdat kogels te duur waren werden de meeste gevangenen op hun achterhoofd doodgeslagen. Dit gebeurden met stokken, hamers, messen of andere voorwerpen. Vervolgens werden de lijken gedumpt in massagraven. Choeung Ek bestaat uit 129 massagraven waarvan er 43 nog niet opgegraven zijn. Wanneer het vandaag de dag regent, komen er nog steeds menselijke resten bovendrijven. Hier en daar zie je dan ook botten en tanden liggen. Eens in de maand wordt dit alles verzameld en zorgt men ervoor dat het respectvol bewaard blijft. Ook kledingstukken komen langzaam tevoorschijn, de ene mouw is al boven de grond terwijl de rest nog onder de aarde ligt. We hadden niet verwacht met nog zoveel tastbaar bewijs geconfronteerd te worden. Soms moest je er gewoon overheen stappen. Volgens locals kunnen de doden geen rust vinden..
Het gekke is dat er op het terrein een soort van rust heerst. Vogels fluiten en gekleurde vlinders vliegen in het rond. Bomen zorgen voor schaduw en langs het meertje staan bankjes waar je rustig naar de verhalen op de audiospeler kunt luisteren. Tussendoor deelden we koekjes uit aan de kinderen die aan de andere kant van het hek om eten vroegen. We hebben ze alles gegeven wat we bij hadden, ons eten en water. Dat bracht ons even terug naar de realiteit van Cambodja. Maar al snel werden we door onze audiospeler weer meegenomen in de droevige tijd van toen.. We liepen langs verschillende massagraven die omringd worden door houten hekken waaraan gekleurde armbandjes hangen die bezoekers achterlaten als steunbetuiging.
Op het terrein staan tientallen bomen, maar eentje ervan is de hoofdrolspeler in misschien wel het verschrikkelijkste verhaal dat ons is verteld. Het is een grote boom met een brede stam. Hier zijn duizenden kinderen en baby’s vermoord. Ze werden aan hun voetjes vastgehouden en vervolgens met hun hoofd tegen de boom doodgeslagen, waarna hun lichaam mocht rusten in een van de tientallen massagraven.
Met een brok in onze keel sloten we ons bezoek af bij de Memorial Stupa. Een glazen toren die op hetzelfde terrein staat. In de glazen toren worden zo’n 8.000 schedels bewaard. Ze liggen gesorteerd op geslacht, leeftijd en doodsoorzaak. Een groot bord vraagt ons: “Zou u alstublieft uw respect willen tonen aan de miljoenen mensen die vermoord zijn tijdens de genocide onder het Pol Pot regime.”
Zonder al teveel woorden verlieten we Choeung Ek.
Deze dag was niet de eerste keer dat we kennis maakten met de gewelddadige geschiedenis van Cambodja. Voor Phnom Penh zijn we twee dagen verbleven in Battambang. Een hele dag hebben we per tuktuk + chauffeur allerlei bezienswaardigheden bezocht, waaronder de Killing cave. Deze grot is in 1994 pas ontdekt. Tijdens de tijd van de Rode Khmer zijn ook hier duizenden mensen aan hun einde gekomen. Vanuit gevangenissen en martelkampen werden mensen hier naartoe gebracht. Bovenaan de grot was een opening, op de rand werden mensen tegen hun achterhoofd geslagen waardoor ze de diepte invielen. Was men op slag dood, dan had men ‘geluk’, raakte men gewond dan lag men op de stapel dode mensen te wachten op de dood. Vandaag de dag kun je via een trap naar beneden de grot in. Daar zie je de stoffige grond waar 40 jaar geleden duizenden lijken opgestapeld hebben gelegen. Ook hier is een klein monument gebouwd met daarin schedels en botten.
We bezochten ook een tempelcomplex met verschillende tempels die tijdens de Rode Khmer tijd omgebouwd waren tot martelkamers. De kille uitstraling en de muffe geur zorgden voor rillingen. Een tempel buiten het complex beschrijft via tekeningen uitgehouwen in steen hoe mensen hier toentertijd gemarteld zijn. De tekeningen waren bijna te bizar om te bevatten. En toch is dit, PAS 40 JAAR GELEDEN, de geschiedenis van Cambodja.
We snappen dat het voor jullie misschien moeilijk te plaatsen is en het misschien te ver van je af staat. Helemaal als je, net als ons, nog niet op de hoogte was van deze geschiedenis. Maar mocht je ooit in Cambodja komen, dan zul je begrijpen waarom deze geschiedenis ons zo bij de keel heeft gegrepen. Het zijn niet alleen de confronterende museums en monumenten, maar het onderwerp komt ook bijna dagelijks aan bod in gesprekken met de lokale bevolking. Omdat deze gebeurtenissen voor ons gevoel niet de aandacht hebben gehad die ze wel zouden verdienen voelden wij ons verplicht dit verhaal met jullie te delen.
Filmtip: De film First They Killed My Father op Netflix geeft een goed beeld van de onderdrukking door de Rode Khmer.